Financieel meerjarenbeeld

We zien dat onze uitgaven groeien door onder meer de inflatie, arbeidskosten en ook gewenste investeringen op kwaliteit van dienstverlening en op uitvoering van reguliere taken. Daartegenover zien we dat de inkomsten, met name door lagere rijksbijdragen, hierbij achterblijven.

De gemeente Dalfsen is een financieel gezonde gemeente. En we willen dat ook blijven. We ramen daarom realistisch en behoedzaam met het oog op de toekomst en zo te kunnen inspelen op de steeds veranderende omgeving. Wel zien we steeds grotere opgaven op ons af komen terwijl we ook zien dat de rijksoverheid de bijdrage aan gemeenten (niet alleen Dalfsen) steeds minder mee laat groeien met de werkelijke taken en uitgaven waar de gemeente voor staat.

Financieel meerjarenbeeld begroting 2024-2027
Bij de start van de Perspectiefnota hadden we voor alle jaren van de begroting 2024-2027 een structureel sluitende begroting. De PPN gaf - als gevolg van een rekenfout - ten onrechte een meerjarig negatief structureel begrotingssaldo weer. Dit betrof een verschuiving tussen incidenteel en structureel saldo en heeft geen effect op het totaal meerjarig saldo gepresenteerd in de PPN. Dit is in deze begroting hersteld.

Het begrotingssaldo laat voor de jaren 2024 en 2025 een voordeel zien, terwijl de jaren 2026 en 2027 een nadelig saldo tonen. De septembercirculaire was nog niet ontvangen ten tijde van het opstellen van deze begroting en is daarom nog niet meegenomen in onderstaande cijfers.

Inmiddels is de septembercirculaire 2023 gepubliceerd en hieruit blijkt voor de gemeente Dalfsen dat  2026 nu ook een heel licht positief saldo laat zien. De raad wordt hierover separaat geïnformeerd via de notitie septembercirculaire 2023 inclusief de effecten van de circulaire op het meerjarig begrotingssaldo.

In de volgende tabel zijn de ontwikkelingen vanaf de begroting 2023-2026 op een rijtje gezet.

Ten opzichte van de Perspectiefnota 2023-2026 is het financieel meerjarenbeeld verbeterd.
De mutaties in de begroting 2024-2027 bestaan uit verschillende voor- en nadelen. Grofweg zien we de volgende componenten:

• Algemene uitkering
• Inwoner centraal
• Inkomensondersteuning en sociaal domein

Algemene uitkering
U bent met een afzonderlijke notitie geïnformeerd over de doorrekening van de meicirculaire. De financiële effecten hiervan zijn voor de jaren 2024-2027 in deze begroting verwerkt.
De meicirculaire schetst een positiever meerjarig financieel beeld dan in de Perspectiefnota 2024-2027 is gepresenteerd. Tegelijkertijd blijft duidelijk dat van een toereikende structurele financiering vanuit het gemeentefonds geen sprake is. Met name vanaf 2026 is de uitkering fors lager.

Het rijk en de VNG hebben in april 2023 een financieel principeakkoord bereikt voor de Hervormingsagenda Jeugd. Voor de investeringen en uitvoeringskosten van de Hervormingsagenda heeft het Rijk voor 2024 en 2025 middelen toegevoegd aan de algemene uitkering. Voor 2026 en verder blijven de middelen gereserveerd en zal toevoeging aan de algemene uitkering plaatsvinden na advies van de deskundigencommissie en de besluitvorming daarover. De provinciaal toezichthouder gaf vorig jaar toestemming om de extra middelen voor 100% op te nemen tot en met 2026. Ook voor 2027 hanteren wij nu 100%. De provincie staat tevens toe dat wij in de begroting rekening houden met de lastenverlichting als gevolg van extra beleidsmaatregelen onder Rijksverantwoordelijkheid. Wij hebben dit op eenzelfde manier verwerkt.

Inwoner centraal
Leefbaarheid in onze dorpen en kernen is belangrijk. We willen dat inwoners goed kunnen leven in onze gemeente. We vinden het belangrijk om te weten wat inwoners van ons verwachten, daarom willen we benaderbaar en toegankelijk zijn. We betrekken inwoners actief bij onze vraagstukken. Om dit samenspel soepel te laten verlopen, willen we met elkaar in gesprek komen, zijn en blijven. Communicatie is hierin een belangrijk aandachtspunt.

Een communicatieve organisatie is een organisatie waar medewerkers in verschillende omstandigheden klantgericht en omgevingsbewust zijn en verbinding maken met stakeholders: inwoners, instellingen, organisaties en samenwerkingspartners om zo hun wensen en behoeften centraal zetten. Het coalitiedocument benoemt het belang van de inwoner centraal.

De veranderende samenleving heeft invloed op de gemeentelijke organisatie. Ten behoeve van de doorontwikkeling van de organisatie is in 2023 concrete invulling gegeven aan het project 'Samen Verder Reizen'. In 2024 gaan we verder met het uitwerken van de voorstellen die hiervoor ingediend zijn en verwachten dat vanaf medio 2024 de eerste effecten zichtbaar zullen zijn.

We zijn volop bezig om onze digitale dienstverlening richting inwoners en bedrijven te verbeteren. Hiervoor zijn diverse vraagstukken en projecten gebundeld in de Digitaliseringsagenda, zoals het uitbreiden en verbeteren van onze digitale producten.

De krapte op de arbeidsmarkt, die voor een deel structureel is, blijft ook onze organisatie parten spelen. Medewerkers boeien en binden doen we door het bieden van een prettig werkklimaat en arbeidsvoorwaarden die passen bij de functie.  
Helaas blijkt het niet in alle gevallen mogelijk om vrijvallende functies op korte termijn in te vullen met nieuwe collega's of via externe inhuur. De gemeente loopt hierdoor het risico op onderbezetting en nadelige gevolgen voor de dienstverlening aan inwoners en bedrijven.

Optimalisatie planning & controlcyclus.
De huidige opzet van de P&C cyclus is erg arbeidsintensief voor de organisatie en is meer geworden tot een instrument van verantwoording dan een sturingsinstrument. Dat willen we graag kantelen om zo de raad beter in zijn kracht te zetten. De verantwoording willen we meer benadrukken in de jaarrekening.
In 2023 zijn we gestart met de optimalisatie van de P&C cyclus. Hierin gaan we in 2024 mee door. De complexiteit en de onvoorspelbaarheid van de omgeving vraagt ook om wendbaarheid in uitvoering. Concreet betekent dit een beweging van verantwoorden naar sturen. Zero based begroten, digitaliseren en het heroverwegen van de programmastructuur zijn hier onderdeel van.

Inkomensondersteuning en sociaal domein
Inflatie en als gevolg daarvan cao-aanpassingen hebben een grote invloed op de uitgaven binnen het sociaal domein, dit vertaalt zich in hogere subsidieverstrekkingen, bijdragen aan verbonden partijen en tarieven. Op basis van de laatste realisatiecijfers verwachten we een stijging van het aantal uitkeringsgerechtigden participatiewet en een stijging van het aantal statushouders. Daarnaast verwachten we een daling van het aantal cliënten voor IOAW en uitgaven in het kader van de tegemoetkoming arbeidsongeschikten.

Vanaf 2022 vangen wij vluchtelingen op in onze gemeente. Omdat deze (crisisnood)opvang zich moeilijk laat voorspellen zijn ook de daarmee gemoeide kosten lastig te begroten. Derhalve zijn deze kosten budgetneutraal verwerkt.

Tot slot zien wij een stijging van de kosten voor geïndiceerde jeugdzorg. Landelijke afspraken rondom de hervormingsagenda jeugd die vanaf 2024 worden geïmplementeerd moeten de komende jaren leiden tot een structurele daling van de kosten in de jeugdzorg. We voorzien dat we de geraamde ‘risico stelpost jeugd’ in 2024 gedeeltelijk gaan inzetten om de kostenstijging op te vangen.

We geven een toelichting per programma in de paragraaf financiën onderdeel financiële bijstellingen.

Financiële positie
De gezondheid van een gemeente is af te leiden uit de financiële positie.
Het belangrijkste onderdeel hierin is de opbouw van het structureel begrotingssaldo. Conform het BBV is hieronder de opbouw weergegeven.

In de tabel hierna wordt, conform het BBV, de opbouw van structureel begrotingssaldo weergegeven.

De in de tabel opgenomen bedragen incidentele lasten en baten sluiten aan op de totalen uit het overzicht incidentele lasten en baten en bevatten eveneens de incidentele mutaties reserves.

Daarnaast is de ontwikkeling van de reserves, schuldenlast en de grondexploitatie terug te zien in de financiële kengetallen. In onderstaande tabel zijn deze weergegeven, waarbij we aansluiten bij de signaleringswaarden van de VNG.

De kengetallen laten zien dat:

• onze schuldenpositie en solvabiliteitsratio goed te noemen zijn;
• de structurele exploitatieruimte komt vanaf 2026 onder druk te staan. Dit wordt veroorzaakt doordat het rijk onvoldoende middelen ter beschikking stelt;
• ten aanzien van de grondexploitaties is te zien dat de komende jaren de voorraden gronden afnemen en daarmee de kwetsbaarheid wordt verminderd. Tegelijkertijd komen hiermee ook de ambities met betrekking tot maatschappelijke doelen die ruimte vragen in het gedrang.
• de gemeente heeft nog de mogelijkheid om meer inkomsten uit belastingen te verwerven.

Al met al kunnen we concluderen dat er sprake is van een gezonde financiële positie.

Reserves
In de volgende tabel is het verloop van de reserves op hoofdlijnen weergegeven voor de meerjarenbegroting.

Ook kijken we naar de ratio weerstandsvermogen.
De norm die wij voor ons zelf voor de ratio weerstandsvermogen hebben gesteld komt op een score van 2 (uitstekend). Op basis van de berekende risico's en de reservepositie behalen we een ratio van 4,0 waarderingscijfer A. Dit betekent dat de gemeente in zeer ruime mate in staat is om tegenvallers op te vangen zonder dat dit de continuïteit van de organisatie in gevaar brengt.