“De spagaat van meer opgaven en minder middelen.”
Voor u ligt de Programmabegroting 2024-2027 met daarin een nadere uitwerking van de Perspectiefnota 2024-2027. Het coalitiedocument 'Veel te doen in Dalfsen' en het college-uitvoeringsprogramma hebben mede als onderlegger gediend bij het vullen van de programma’s. Dit alles vanuit de gedachte 'samen wonen, samen werken, samen leven'.
Deze raads- en collegeperiode kent de spagaat dat er steeds meer opgaven komen, terwijl de middelen minder worden. Hierdoor komen de uitvoering van wettelijke taken en lokale ambities onder druk te staan. Willen we dienstbaar blijven aan onze inwoners en onze verantwoordelijkheid pakken op thema's als bestaanszekerheid, blijvende druk op asiel & migratie, de woningbouwopgave, platteland, klimaatverandering, jeugd & gezondheid, dan mag er geen onzekerheid zijn over de middelen die daarbij horen. Dat het Rijk hier helaas niet thuis geeft is helder. Ook voor een al jarenlange financieel gezonde gemeente als Dalfsen zal de impact fors zijn. De structurele tekorten zullen uiteindelijk ook de inwoners van Dalfsen raken.
Meicirculaire
De meicirculaire 2023 van 31 mei jl. schetst een positiever meerjarig financieel beeld dan in de Perspectiefnota is gepresenteerd. Tegelijkertijd blijft duidelijk dat van een toereikende structurele financiering vanuit het gemeentefonds geen sprake is. Met name vanaf 2026 is de uitkering fors lager. De korting op het gemeentefonds per 2026 heeft grote gevolgen (‘het ravijn’), ook voor onze eigen meerjarenbegroting. Het Rijk compenseert onvoldoende voor inflatiestijging. Dus hoewel de meicirculaire in eerste aanblik positief lijkt, is de compensatie die wij ontvangen voor gestegen lonen en prijzen lager dan toegezegd.
Advies VNG en provincie
De meicirculaire was mede aanleiding voor de Algemene Ledenvergadering van de VNG op 14 juni jl. om met overgrote meerderheid (92%) de resolutie ‘Naar een rechtvaardig, duurzaam en solide meerjarig financieel perspectief’ aan te nemen. Op basis hiervan heeft de VNG een begrotingsadvies uitgewerkt voor de programmabegroting 2024-2027. Het begrotingsadvies bestaat uit twee onderdelen:
- Presenteer voor 2024 en 2025 van de meerjarenraming 2025-2027 een sluitende begroting.
- Breng de lasten in de meerjarenramingen voor 2026 en 2027 in beeld, in de vorm van een realistische begroting. Baseer deze op het huidige takenpakket, de noodzakelijke investeringen, de inflatie, de stijgende rente, de ambities uit uw coalitieakkoord en geschatte mee- en tegenvallers. Naar verwachting zullen de meerjarenramingen 2026 en 2027 dan duidelijk tekorten aangeven.
We nemen dit advies van de VNG over. Over het advies van de VNG is ook gesproken met de provincie Overijssel, in haar rol als financieel toezichthouder. We willen namelijk ook voorkomen dat we door een niet volledig sluitende meerjarenbegroting onder nadrukkelijker toezicht komen te staan.
We houden onze ambities overeind en we zetten ons onverminderd hiervoor in. In lijn met de richting die we van uw raad hebben meegekregen, gaan we niet zelf op zoek naar oplossingen om de tekorten vanaf 2026 op te lossen. We gaan dus geen belastingen verhogen of snijden in voorzieningen. We laten de tekorten in onze meerjarenbegroting bewust zien.
Val van het kabinet
De val van het kabinet Rutte IV op 7 juli heeft grote consequenties voor iedereen in Nederland en zeker ook voor gemeenten. Er blijft onzekerheid over een aantal lange termijn besluiten omdat voorstellen controversieel zijn verklaard en omdat onduidelijk is welke voorstellen de komende periode politiek haalbaar zijn. De financiële relatie tussen rijk en gemeenten laat al geruime tijd te wensen over.
“In de nabije toekomst zal duidelijkheid moeten ontstaan over de op langere termijn beschikbare structurele middelen van gemeenten. Er kan niet gewacht worden op een coalitieakkoord van een nieuw kabinet.”
(Taskforce Taken en Middelen Gemeenten (in opdracht van de VNG), onder leiding van Alexander Rinnooy Kan, 1 september 2023)
Met dit statement is de onzekerheid voor de komende jaren in een notendop weergegeven. Rijk en gemeenten zijn beiden gebaat bij stabiele en voorspelbare financiële verhoudingen, waarbinnen voor extra taken ook extra middelen beschikbaar worden gesteld. Dat is ook nog eens vastgelegd in de Financiële Verhoudingswet en bevestigd in de Code Interbestuurlijke Verhoudingen. Desalniettemin is er in het recente verleden regelmatig ingeboet op dit beginsel. Ook voor de toekomst is het beeld uitermate onzeker.
Inhoudelijke ontwikkelingen
Naast alle financiële onzekerheden zijn er verschillende andere thema’s met impact voor ons. We lijken in Nederland van crisis naar crisis te gaan. De verschillende thema’s als stikstof, vluchtelingen, woningmarkt, bestaanszekerheid etc. staan uiteindelijk echter niet los naast elkaar, maar hebben onderling invloed. Grotere vragen komen naar boven als: hoe geven we onze gemeenschap vorm, hoe zorgen we voor onze inwoners en kunnen we onze ondernemers helpen?
De gelukkigste inwoners van Nederland wonen in Dalfsen. Onze gemeente scoort het beste op alle punten die samen de 'brede welvaart' van een gemeente vormen (op basis van cijfers van het CBS). Om dit te blijven kunnen we niet achterover leunen, stilstand is achteruitgang. Bovendien geven statistieken een beeld van hoe het gaat met de ‘gemiddelde inwoner’ en die bestaat niet. Ook onder onze inwoners is een brede variatie op het vlak van welzijn en welvaart. Daarom werken we komende periode verder aan het ‘samen’ in de gemeente, in zowel het sociale als fysieke domein.
Voor het sociaal domein bouwen we verder aan een gerichte aanpak op het gebied van preventie en gezondheid. Voorkomen is immers beter dan genezen. Bestaanszekerheid van onze inwoners is een aanhoudende, urgente zorg. Dit kan niet los worden gezien van kostenstijgingen en onzekere inkomsten. Het blijft onzeker hoe inflatie, werkzekerheid etc. zich ontwikkelen. Ook de onrustige arbeidsmarkt en woningmarkt hebben hier mee te maken. Daarbij blijft het vraagstuk m.b.t. huisvesting statushouders en vluchtelingen blijvende inzet vergen.
Naast de uitdagingen in het sociaal domein vraagt ook de fysieke leefomgeving aandacht. We zagen dit jaar wereldwijd steeds vaker extreme weersomstandigheden. Dit noodzaakt ons tot blijvende aandacht voor maatregelen op het gebied van klimaatadaptatie en energietransitie. Via de op te stellen plattelandsvisie krijgen we inzicht in hoe de gemeente Dalfsen naar haar platteland kijkt en welke (beleids-)ruimte geboden wordt om de leefbaarheid van het platteland in stand te houden en waar mogelijk te verbeteren.
De veelbesproken Omgevingswet zal per 2024 eindelijk in werking treden. Hoe goed we ons ook hebben voorbereid, we moeten er rekening mee houden dat we aanlopen tegen niet voorziene vraagstukken. Daarnaast zal de nieuwe wet vooral voor onze inwoners en ondernemers met initiatieven gewenning vragen door nieuwe procedures en werkwijzen. In het verlengde hiervan vinden we het belangrijk om een goede relatie te hebben met onze ondernemers, mede ook door hun onzekere tijden. Verbinding geldt niet alleen voor ondernemers, maar ook voor onze inwoners. Om aan alle opgaven en ambities invulling te geven, redden we het niet met onze eigen inzet en kennis. Daarom werken we in 2024 verder aan het versterken van inwonerbetrokkenheid. Het betrekken van inwoners betekent ook dat we helder zijn in wat we doen en dat onze dienstverlening hierop aansluit. We zetten zet in op behoud en werving van kwalitatief goed personeel. De organisatie is in ontwikkeling om de taken en dienstverlening uit te kunnen voeren op een manier die past bij deze tijd en bij deze arbeidsmarkt.
Het gaat goed in Dalfsen, we mogen trots zijn op wat er in de gemeente gebeurt en gerealiseerd wordt. Tegelijk zijn er grote zorgen op het gebied van de financiën voor de periode vanaf 2026. Hoe wij dit financieel verder uitgewerkt zien, kunt u hierna lezen in het financieel meerjarenbeeld. We hopen dat er snel duidelijkheid komt vanuit het Rijk. We willen in de gemeente Dalfsen blijven investeren in onze samenleving: Met Elkaar!